Rutin là một trong những flavonoid mạnh nhất, có nhiều trong nhiều loại thực vật, trái cây và rau quả. Là một chất chống oxy hóa mạnh, rutin có khả năng chống lại chứng viêm, bảo vệ tim và não.
Rutin là gì
Rutin là một loại flavonoid quan trọng, được phân lập lần đầu tiên vào năm 1842. Tên gọi rutin được bắt nguồn từ cây “Vân hương” (tên tiếng anh là “Ruta graveolens” thuộc họ Rutaceae) có chứa chất rutin.
Nó còn được biết với tên gọi khác là rutosid – một loại vitamin P có tác dụng tăng cường sức chịu đựng của mao mạch. Thiếu vitamin khiến chịu đựng của mao mạch có thể bị giảm, gây ra các hiện tượng như chảy máu chân răng, chảy máu cam, xuất huyết dưới da… những hiện tượng mà trước đây thường bị kết luận là do thiếu vitamin C. Tuy nhiên gần đây giới nghiên cứu đã phát hiện ra chúng cũng liên quan đến sự thiếu hụt của vitamin P.
Cơ chế tác động của Rutin
Rutin không phải là một flavonoid đặc biệt lớn, nhưng các phần cụ thể của phân tử rutin có khả năng tương tác với các hệ thống cơ quan khác nhau trong cơ thể. Về tổng thể, cơ chế tác động của rutin có thể tóm tắt ngắn gọn:
+ Bảo vệ tế bào não khỏi bị hư hại.
+ Chặn các enzym gây viêm (phospholipase A2), tương tự như corticosteroid nhưng không có tác dụng phụ.
+ Giảm gốc tự do và sự oxi hóa.
+ Giảm huyết áp cao một cách an toàn, giống như cách các thuốc đặc trị bệnh huyết áp cao (chặn ACE).
+ Tăng cường acetylcholine (bằng cách ngăn chặn enzyme phân hủy nó, AChE).
+ Liên kết và vô hiệu hóa các hợp chất độc hại tích tụ trong cơ thể nếu tiếp xúc với bức xạ.
+ Tăng đàn hồi mạch máu.
Rutin được tìm thấy ở đâu
Hợp chất rutin được tìm thấy trong tự nhiên trong các loại thực phẩm thông thường như vỏ táo, trà đen, măng tây, kiều mạch, hành tây, trà xanh, quả sung và hầu hết các loại trái cây họ cam quýt.
Trong số các loài cây có mặt ở Việt nam, rutin có nhiều nhất ở hai loài cây là hoa hòe và tam giác mạch. Tại Việt Nam, Hoa hòe mọc trong tự nhiên có ở khu vực Thanh Hóa, Nghệ An, Ninh Bình, Hòa Bình. Thái Bình là địa phương chuyên trồng hoa hòe sử dụng cho việc chiết xuất rutin.
Thông thường, người ta sử dụng phần nụ đã được sấy khô của cây hoa hòe như một vị thuốc dành cho bệnh nhân cao huyết áp để đề phòng đứt mạch máu não hay xuất huyết cấp tính.
Tam giác mạch, còn có tên gọi khác là lúa mạch đen, mạch ba góc… Đây là loài cây mọc nhiều ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai, Yên Bái, chủ yếu để làm thức ăn phục vụ chăn nuôi. Rutin có thể được chiết xuất từ cả lá, thân và hoa của loài cây này.
Cho đến nay các thử nghiệm lâm sàng đã chứng minh được những lợi ích sức khỏe tiềm năng của rutin, đặc biệt với tim mạch. Dưới đây là một số kết quả nghiên cứu chính:
Tăng sức bền thành mạch
Cơ chế tác dụng của rutin là do nó có tác dụng ức chế sự phá hủy của adrenalin, chất có tác dụng làm tăng sức chịu đựng của mao mạch. Rutin tham gia vào quá trình oxy hóa-khử, làm giảm oxy hóa adrenalin qua việc ức chế men Catecholamin-O-Methyl-transferase, từ đó làm bền vững mạch máu.
Ngoài ra, Rutin có thể giúp cải thiện lưu thông máu và duy trì chức năng bình thường của mao mạch, đặc biệt ở những người cao tuổi, khi mao mạch không còn dẻo dai và nguyên vẹn như thời kỳ thanh niên.
Bên cạnh đó, các chất bổ sung Rutin thường được quảng cáo như một phương thuốc giải quyết dứt điểm các tình trạng bệnh liên quan đến mạch máu, chẳng hạn như bệnh trĩ, giãn tĩnh mạch và tĩnh mạch mạng nhện…
Ngăn ngừa máu đông
Một số nghiên cứu thực nghiệm trên động vật cho thấy rutin có thể ngăn ngừa sự hình thành các cục máu đông, từ đó giảm bớt nguy cơ các bệnh tim và đột quỵ. Bên cạnh bổ sung rutin, người bệnh cần kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh và vận động thể dục thể thao để nâng cao thể trạng và đẩy lùi nguy cơ bệnh tật.
Rutin có thể được sử dụng độc lập, nhưng trong một số trường hợp, nó cũng có thể được dùng kết hợp với các chất khác hoặc thảo dược khác để nâng cao hiệu quả điều trị. Thường gặp nhất là dùng kết hợp với magie, hay vitamin C, hay cây diếp cá, Đương quy…
Bảo vệ sức khỏe tim mạch
Các nghiên cứu chuyên sâu đã chỉ ra rằng Rutin giúp tăng cường sự linh hoạt trong mạch máu, giảm bớt một số tình trạng như các vết bầm tím không rõ nguyên nhân, tĩnh mạch mạng nhện…. và giúp cải thiện sức khỏe tổng thể của con người. Trong y học cổ truyền hoa hòe được sử dụng trong các bài thuốc chữa cao huyết áp, cầm máu.
Rutin có thể mang lại một số lợi ích cho những người bị suy giãn tĩnh mạch mãn tính, theo một đánh giá được công bố trên Tạp chí Dược lâm sàng và Điều trị năm 2015. Trong một báo cáo tổng quan của Cochran, chất rutoside được công bố giúp làm giảm các triệu chứng của chứng giãn tĩnh mạch – một chứng bệnh hay gặp ở phụ nữ mang thai vào cuối thai kỳ.
Trong y học cổ truyền, cây hoa hòe không an toàn cho phụ nữ có thai, nhưng trong tây y, cụ thể trong bản báo cáo này, mức độ an toàn của việc sử dụng rutoside trong thai kỳ được nhấn mạnh là chưa đủ dữ liệu để kết luận. Bởi vậy phụ nữ đang trong thai kỳ hoặc cho con bú nên đặc biệt cẩn trọng và cần thiết tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi quyết định sử dụng rutin.